Między ogniem a nadzieją: Państwowa Służba Ukrainy ds. Sytuacji Nadzwyczajnych w warunkach wojny

ine.org.pl 6 dni temu

Zdjęcie: DSNS-2

Eskalacja rosyjskich ataków powietrznych na obiekty cywilne, doniesienia ukraińskiego MSW o celowym ostrzeliwaniu ratowników czy dyskusja wokół wypowiedzenia konwencji ottawskiej przez Polskę stanowią dobrą okazję, by przyjrzeć się szerokiemu spektrum działań Państwowej Służby Ukrainy ds. Sytuacji Nadzwyczajnych (ukr. Державна служба України з надзвичайних ситуацій, w uproszczeniu ДСНС – DSNS), która każdego dnia walczy o ochronę ludności cywilnej, mierząc się m.in. ze skutkami uderzeń powietrznych oraz zaminowanego terytorium.

Wstęp

Jak zauważył generał Giulio Douhet w „Panowaniu w powietrzu”, rozwój środków napadu powietrznego sprawił, iż pole walki wykracza daleko poza linię frontu. Obejmuje ono nie tylko siły zbrojne i strefę przyfrontową, ale całe terytorium państwa – wraz z jego infrastrukturą przemysłową i społeczeństwem. Współczesne ataki rakietowe na miasta, ostrzał służb ratunkowych czy akty sabotażu doskonale ilustrują aktualność tej diagnozy. DSNS, działając w tych warunkach, staje się jedną z kluczowych formacji, w konflikcie, którego celem ataku staje się coraz częściej zdolność społeczeństwa do przetrwania.

Historia i zadania formacji

Powstała na bazie struktur obrony cywilnej ZSRR, DSNS ewoluowała od służby likwidującej skutki katastrofy w Czarnobylu do nowoczesnej formacji reagowania kryzysowego, dziś operującej w warunkach pełnoskalowego konfliktu.

Obecnie DSNS funkcjonuje jako organ centralny władzy wykonawczej, podporządkowany Gabinetowi Ministrów Ukrainy za pośrednictwem Ministra Spraw Wewnętrznych – zgodnie z ustawą z 16 grudnia 2015 roku [1]. Zakres jej zadań obejmuje zarządzanie kryzysowe, ochronę ludności cywilnej, działania ratownicze, gaśnicze, chemiczne i biologiczne oraz reagowanie na klęski żywiołowe. Po aneksji Krymu i wybuchu wojny w Donbasie, DSNS zaczęła rozwijać również zdolności operacyjne w warunkach konfliktu zbrojnego.

Obecnie DSNS dysponuje wyspecjalizowanymi jednostkami rozminowania, ratownictwa technicznego i ekologicznego oraz lotnictwem ratunkowym, umożliwiającym szybki transport medyczny i reagowanie na zagrożenia z powietrza. Formacja uczestniczyła m.in. w gaszeniu pożarów składów amunicji i jednostek wojskowych, usuwaniu skutków powodzi, katastrof przemysłowych i górniczych oraz w działaniach podczas pandemii grypy [2]. Na co dzień realizuje zadania od wydobywania ofiar spod gruzów i gaszenia pożarów po ewakuacje, dystrybucję pomocy humanitarnej oraz wsparcie osób starszych, rannych i niepełnosprawnych. DSNS odgrywa również istotną rolę w edukacji społecznej, prowadząc kampanie prewencyjne — zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.

Pełnoskalowa inwazja Rosji w 2022 roku stała się ekstremalnym testem dla tej formacji – zarówno pod względem skali zagrożeń, jak i realizowanych zadań. Według Komisji Europejskiej DSNS jest głównym beneficjentem największej w historii operacji UE w ramach Mechanizmu Ochrony Ludności, w ramach której Ukraina otrzymała setki jednostek sprzętu, pojazdów, łodzi i materiałów ochronnych [3].

Ratownictwo pod ostrzałem

DSNS wykonuje codziennie setki interwencji. Raport [4] – z 8 lipca 2025 roku –wskazuje, iż tylko tego dnia przeprowadzono 214 akcji, w tym ugaszono 41 pożarów i udzielono pomocy psychologicznej 129 osobom. Od początku pełnoskalowej inwazji ratownicy przeprowadzili ponad 219 tysięcy interwencji – w tym gaszenia prawie 26 tysięcy pożarów i udzielenie pomocy psychologicznej blisko 300 tysiącom osób [5].

Niesienie pomocy w warunkach konfliktu zbrojnego wiąże się z dużym ryzykiem dla życia i zdrowia ratowników. W lipcu 2024 roku – Andrij Danyk – Szef DSNS – poinformował [6], iż od początku pełnoskalowej inwazji, 93 ratowników zginęło w trakcie służby a około 400 zostało rannych. Tylko w pierwszym tygodniu czerwca 2025 roku, w wyniku zmasowanych rosyjskich ataków, zginęło trzech ratowników DSNS, a 33 zostało rannych [7]. Był to efekt m.in. stosowania przez siły rosyjskie tzw. taktyki podwójnego uderzenia (double tap), polegającej na celowym odczekaniu kilku minut po pierwszym ataku, by następnie uderzyć ponownie w to samo miejsce, już po przybyciu służb ratunkowych. Ta metoda, znana z wcześniejszych działań m.in. w Syrii, ma na celu zadanie strat wtórnych, zniszczenie zasobów ratowniczych i zastraszenie personelu niosącego pomoc [8]. Ukraina utrzymuje służby ratunkowe wszędzie tam, gdzie wciąż przebywa ludność cywilna – choćby w miejscowościach przyfrontowych. Obecność służb na zapleczu frontu spowalnia postępujący kryzys humanitarny, dlatego Rosjanie celowo atakują nieuzbrojonych ratowników. Przykładem może być atak dronami FPV na wozy ratownicze w obwodzie charkowskim i chersońskim, o którym – 6 lipca – poinformowało MSW Ukrainy [9]. Od początku wojny funkcjonariusze – pomimo już dużej ilości wyposażenia osobistego – działają w kamizelkach kuloodpornych i hełmach, a DSNS stale stara się pozyskiwać opancerzone pojazdy do ewakuacji ludności z zagrożonych terenów [10].

Rozminowywanie

Ukraina należy w tej chwili do najbardziej zaminowanych państw świata. Choć od końca 2022 roku obszar potencjalnie niebezpieczny uległ zmniejszeniu o ponad 20%, to przez cały czas około 137 000 km² – głównie terenów rolnych – pozostaje zagrożonych. Według danych z czerwca 2025 roku na terytorium Ukrainy działało 112 certyfikowanych operatorów rozminowania, w tym 8 organizacji międzynarodowych, dysponujących ponad 9 000 pracownikami, 278 pojazdami specjalistycznymi i 13 000 wykrywaczami metalu [11]. Jak podała DSNS w raporcie [4] – z 8 lipca 2025 roku – od początku rosyjskiej inwazji usunięto ponad 594 000 ładunków wybuchowych, w tym 4 273 bomby lotnicze, a rozminowaniu poddano ponad 183 000 hektarów. Skala zaminowania oznacza, iż DSNS i jej partnerzy będą kluczowym ogniwem przy odbudowie i stabilizacji gospodarczej kraju.

Walka z klęskami żywiołowymi

Siły rosyjskie – 6 czerwca 2023 roku – dokonały zniszczenia zapory Kachowskiej Elektrowni Wodnej na Dnieprze [12]. Powódź zalała dziesiątki miejscowości, pozbawiając mieszkańców prądu, wody i żywności. DSNS natychmiast rozpoczęła jedną z najbardziej wymagających operacji ratowniczych, w ramach której – w czasie trwania działań wojennych – ewakuowano ponad 11 000 osób. Służby prowadziły akcje poszukiwawcze z użyciem łodzi i dronów, zabezpieczały ujęcia wody pitnej oraz koordynowały dostawy żywności, leków i środków higienicznych. Szczególne zagrożenie stanowiły miny rzeczne oraz chemiczne skażenia wód i gleby. Równolegle aktywowano rezerwy unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności (rescEU), kierując na miejsce stacje uzdatniania wody, pompy, agregaty, beczkowozy i łodzie [3].

Edukacja – budowanie odporności społecznej

Obok działań operacyjnych, DSNS prowadzi szeroko zakrojoną działalność edukacyjną, zwłaszcza w regionach przyfrontowych. Szczególną rolę odgrywają tu kampanie edukacyjne, w ramach których dzieci uczą się, jak rozpoznawać miny i niewybuchy, jak reagować na alarmy powietrzne oraz jak bezpiecznie zachowywać się w sytuacjach kryzysowych. Symbolem tej misji jest Patron [13] – mały terier rasy Jack Russell, towarzyszący saperom DSNS od 2022 roku. Stał się ambasadorem bezpieczeństwa dzieci, odwiedzając szkoły i uczestnicząc w wydarzeniach edukacyjnych. Wokół jego wizerunku zbudowano program wspierający najmłodszych psychologicznie w warunkach wojny.

Podsumowanie

Doświadczenie DSNS pokazuje, iż w warunkach pełnoskalowego konfliktu współczesne państwo nie może polegać wyłącznie na siłach zbrojnych. Skuteczna obrona terytorium, ludności i zdolności funkcjonowania instytucji wymaga rozbudowanego, zintegrowanego i zdecentralizowanego systemu reagowania kryzysowego.

Ataki na ratowników, zaminowanie terytorium i niszczenie infrastruktury cywilnej to przejawy wojny totalnej prowadzonej środkami hybrydowymi. DSNS działa na styku bezpieczeństwa wojskowego, cywilnego i psychologicznego, stając się filarem odporności państwowej i społecznej.

Przypadek ukraiński może być dla państw Unii Europejskiej punktem odniesienia przy wzmacnianiu własnych systemów ochrony ludności oraz integracji z mechanizmami reagowania kryzysowego – zwłaszcza w kontekście przyszłej odbudowy i bezpieczeństwa regionalnego.

Przypisy