Leszek Wątróbski: 81 rocznica Powstania Warszawskiego „Godzina W”

goniec.net 1 dzień temu

1 sierpnia o godzinie 17:00, w całej Polsce rozbrzmiewają syreny – to symboliczna “Godzina W”, upamiętniająca wybuch Powstania Warszawskiego w 1944 roku. Tego dnia zatrzymujemy się na chwilę, by oddać hołd bohaterom walczącym o wolność stolicy. W wielu miastach organizowane są uroczystości, marsze pamięci i apele poległych. To moment refleksji nad historią i wyraz naszej wdzięczności dla powstańców.

* * * * *

Powstanie Warszawskie – to była walka o wolność i godność. Było też jednym z najtragiczniejszych i jednocześnie najbardziej heroicznych wydarzeń w historii Polski XX wieku. Zorganizowane przez Armię Krajową, będącą częścią Polskiego Państwa Podziemnego, miało na celu wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Trwało 63 dni, do 2 października 1944 roku, i zakończyło się klęską militarną, ale pozostawiło po sobie głębokie ślady w pamięci narodowej oraz w przestrzeni miejskiej Warszawy – w postaci licznych pomników i miejsc pamięci. Liczne dziś pomniki i tablice pamiątkowe, stanowią kamienną pamięć miasta. Warszawa, niemal zrównana z ziemią po powstaniu, w okresie PRL przez wiele lat nie mogła w pełni uczcić ofiar i bohaterów 1944 roku. Pamięć ta zaczęła wracać w przestrzeni publicznej dopiero od lat 80., a po 1989 roku – intensywnie się rozwinęła. Dziś w stolicy znajduje się wiele miejsc poświęconych Powstaniu Warszawskiemu, które pełnią funkcję nie tylko historyczną, ale i symboliczną – jako wyraz szacunku dla walczących oraz przestroga przed tragedią wojny. Najbardziej znanym monumentem poświęconym Powstaniu jest Pomnik Powstania Warszawskiego, odsłonięty w 1989 roku na Placu Krasińskich. Składa się z dwóch grup rzeźbiarskich: pierwsza ukazuje powstańców wybiegających z ruin pod ostrzałem, druga – postaci znikające w kanałach, przez które prowadzono ewakuację. Monument autorstwa Wincentego Kućmy i Jacka Budyna jest dramatycznym symbolem odwagi, determinacji i poświęcenia tysięcy żołnierzy AK oraz cywilów. Kolejnym pomnikiem jest rzeźba Małego Powstańca przy murach Starego Miasta. Jest to jeden z najbardziej poruszających symboli powstania. Przedstawia chłopca w niemieckim hełmie i z bronią większą niż on sam. Pomnik upamiętnia dzieci walczące w powstaniu – łączników, harcerzy i sanitariuszy. Dla wielu jest on metaforą tragicznego dzieciństwa w czasach wojny i bezwzględności historii. Wzruszający jest Mur Pamięci na Cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli. Jest to miejsce spoczynku ponad 100 tysięcy osób, w większości cywilów, którzy zginęli w czasie powstania. Centralnym punktem nekropolii jest tzw. Mur Pamięci, na którym wypisano tysiące nazwisk ofiar. To najbardziej przejmujące miejsce pamięci powstania, przyciągające co roku tłumy w czasie rocznicowych obchodów. I wreszcie Muzeum Powstania Warszawskiego. Ten klasyczny pomnik jest miejscem kluczowym dla upamiętnienia tego wydarzenia. Otwarte w 2004 roku, w 60. rocznicę wybuchu powstania, muzeum łączy funkcję edukacyjną z hołdem dla uczestników walk. Multimedialna ekspozycja przyciąga młodych ludzi, pokazując zarówno heroizm, jak i tragedię powstania.

* * * * *

Szczególną istotną rolę w powstaniu odegrała młodzież harcerska. Już od początku wojny Szare Szeregi, konspiracyjna organizacja harcerska, prowadziły działalność sabotażową, wywiadowczą i wychowawczą. W czasie powstania młodzi harcerze i harcerki pełnili funkcje łączników, sanitariuszy, a nierzadko również walczyli z bronią w ręku. Symbolem udziału harcerzy w powstaniu były elitarne bataliony AK „Zośka” i „Parasol”, złożone głównie z członków Szarych Szeregów. Brali oni udział w najcięższych walkach – m.in. na Woli, Starym Mieście i Czerniakowie. Batalion „Zośka” zasłynął m.in. zdobyciem obozu „Gęsiówka”, w którym uwolniono ponad 300 więźniów – głównie Żydów. Wielu młodych żołnierzy tych oddziałów poległo, ale ich pamięć jest dziś pielęgnowana jako wzór patriotyzmu i poświęcenia. Działalność harcerzy nie ograniczała się do walki. Poczta Harcerska była jednym z najbardziej niezwykłych przedsięwzięć logistycznych powstania – młodzi listonosze przenosili meldunki i korespondencję w trudnych warunkach, często pod ostrzałem. Dzięki ich pracy powstańcza Warszawa mogła utrzymać łączność między dzielnicami i oddziałami. Podobnie istotną rolę w Powstaniu Warszawskim odegrały kobiety– sanitariuszki, łączniczki, żołnierki, opiekunki rannych i dzieci.. Powstanie nie byłoby możliwe bez ogromnego udziału kobiet. Tysiące z nich brały udział w działaniach zbrojnych i pomocniczych także z bronią w ręku. Sanitariuszki i łączniczki – to były ciche bohaterki powstania. Najbardziej jednak rozpoznawalną rolą kobiet była służba sanitarna – ratowały rannych, niosły pomoc pod ogniem, opiekowały się cywilami w schronach i szpitalach polowych. A niektóre walczyły ramię w ramię z mężczyznami. Służyły w oddziałach AK, obsługiwały broń, budowały barykady, uczestniczyły w akcjach zbrojnych. Przykładem może być Anna Zakrzewska „Hanka Biała”, sanitariuszka i żołnierz batalionu „Parasol”, która zginęła w czasie jednej z akcji bojowych. Powstanie było dla kobiet także ogromnym cierpieniem – widziały śmierć dzieci, mężów, przyjaciół. Wielu z nich po wojnie nie wróciło do normalności, zmagając się z traumą i stratą. Ich cichy heroizm przez wiele lat był pomijany w oficjalnych narracjach, ale dziś jest coraz bardziej doceniany.

* * * * *

Choć Powstanie Warszawskie zakończyło się klęską i ogromnymi stratami – ok. 200 tysięcy zabitych, zniszczenie miasta, represje – to jego znaczenie historyczne i moralne jest nie do przecenienia. Pokolenie powstańców, harcerzy i kobiet, które stanęło do walki mimo miażdżącej przewagi wroga, stało się symbolem niezłomności polskiego ducha. Pomniki rozsiane po całej Warszawie są nie tylko miejscami pamięci – są też kamiennym krzykiem przeszłości, który przypomina o cenie wolności. Rola harcerzy i kobiet, często pomijana, pokazuje, iż powstanie nie było tylko czynem militarnym, ale zbiorowym wysiłkiem całego społeczeństwa. Ich poświęcenie i odwaga są dziś fundamentem tożsamości warszawiaków i Polaków.

Leszek Watróbski

zdjęcia:

1 z 9