Żołnierze Żandarmerii Wojskowej będą mogli na przykład wylegitymować i przesłuchać podejrzanego cywila i świadka zdarzenia, zyskają też prawo do występowania w roli oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia w wojsku. To tylko część zmian, które zakłada projekt nowelizacji przygotowany przez MON. Celem jest zwiększenie skuteczności formacji oraz bezpieczeństwa państwa.
Żandarmeria Wojskowa to wyspecjalizowana formacja, odgrywająca kluczową rolę w utrzymaniu porządku i dyscypliny w siłach zbrojnych. Już niebawem czekają ją zmiany. Ministerstwo Obrony Narodowej przygotowało projekt nowelizacji ustawy dotyczącej działalności formacji.
Zmiany są konieczne, bo – jak podkreślają przedstawiciele MON-u – ustawa o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych nie była kompleksowo nowelizowana od wielu lat. „Tymczasem zmieniające się zagrożenia, m.in. dla bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, w tym zagrożenia o charakterze terrorystycznym i cybernetycznym, wymagają dostosowania do nich taktyki i metod działania Żandarmerii Wojskowej. Formacja powinna dysponować odpowiednimi narzędziami prawnymi, aby była gotowa na każdą ewentualność zdarzeń” – tłumaczą. Według założeń projektu Żandarmeria ma być nie tylko strażnikiem dyscypliny w wojsku, ale także istotnym elementem systemu bezpieczeństwa państwa.
Na straży dyscypliny nie tylko w armii
Jedna z ważniejszych zmian zakłada rozszerzenie katalogu osób, wobec których Żandarmeria Wojskowa może podejmować działania. Według projektu żandarmi będą mogli kontrolować nie tylko żołnierzy, ale również osoby „współdziałające z żołnierzami podczas popełnienia czynu zabronionego” a także świadków takich czynów. „Obecnie, jeżeli żandarmi prowadzą postępowanie, nie mogą samodzielnie wykonywać wszystkich czynności, na przykład nie mają prawa zebrać pełnego materiału dowodowego w formie zeznań od osób cywilnych. W praktyce oznacza to, iż nie mogą swobodnie wylegitymować czy przesłuchać takich osób” – tłumaczą przedstawiciele MON. Nowe przepisy mają to zmienić.
Żandarmeria Wojskowa będzie mogła też podejmować działania w stosunku do osób, które utrudniają żandarmom pracę – np. podczas zabezpieczania wydarzeń wojskowych i państwowych (także międzynarodowych). Będą mogli interweniować także w przypadku cywilów mających sprzęt wojskowy lub broń pochodzącą z przestępstwa. Do tej pory żandarmi musieli w takich sytuacjach prosić o wsparcie inne służby.
Kolejną zmianą będzie możliwość kontrolowania osób biorących udział w przetargach i zamówieniach publicznych realizowanych na rzecz wojska. Dzięki temu żandarmi będą mogli skuteczniej wykrywać przestępstwa gospodarcze, np. zmowy przetargowe. Dziś, gdy sprawa nie dotyczy żołnierzy lub pracowników wojska, ale obejmuje tylko przedstawicieli firm ubiegających się o wojskowe kontrakty, Żandarmeria nie ma prawa do działania.
Żołnierze ŻW będą mogli też sprawdzać, czy ktoś ma prawo nosić mundur i oznaki wojskowe. Obecnie, o ile ktoś ubierze się w obowiązujące umundurowanie wojskowe i pojawi się w nim poza jednostką, żandarmi nie mogą zareagować. „Ograniczenie adekwatności wobec tych osób stanowi niepotrzebne obciążenie Policji oraz bezzasadne wydłużenie reakcji organów ścigania na popełnione wykroczenie. Dlatego zmiana jest konieczna, bo pozwoli szybciej reagować na takie przypadki” – uzasadniają przedstawiciele MON-u. Projektowane przepisy doprecyzowują też adekwatności Żandarmerii Wojskowej wobec żołnierzy terytorialnej służby wojskowej pełnionej rotacyjnie i dyspozycyjnie. Obecne uprawnienia formacji nie mają zastosowania do tych ostatnich.
Większa rola w postępowaniach
Nowe przepisy mają też wzmocnić kompetencje „szkarłatnych beretów” w zakresie postępowania karnego i wykroczeń. Zgodnie z propozycjami Żandarmeria uzyska status oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia popełnione przez osoby będące we adekwatności formacji. Dziś nie ma ona na przykład prawa do nakładania mandatów za wszystkie wykroczenia w wojsku, co znacznie wydłuża postępowanie. „A w przypadku braku zgłoszenia sprawy przez dowódcę żołnierza, który popełnił wykroczenie, często w ogóle nie dochodzi do jego ukarania” – przyznają przedstawiciele MON-u. Żandarmeria Wojskowa będzie mogła samodzielnie prowadzić czynności wyjaśniające, co przyspieszy prowadzone postępowania przygotowawcze i sądowe w wojsku.
Żandarm, gdy trzeba pokieruje ruchem
Aby lepiej wspierać policję w zapewnianiu bezpieczeństwa i porządku na drogach, projekt przewiduje rozszerzenie uprawnień Żandarmerii Wojskowej w zakresie kierowania ruchem. w tej chwili żandarmi mogą to robić jedynie w ściśle określonych sytuacjach. np. przy przejazdach kolumn wojskowych czy akcjach ratowania życia lub mienia. Po zmianach będą mogli kierować ruchem we wszystkich sytuacjach, które będą tego wymagać. Tak jak policjanci, będą mogli wydawać polecenia i sygnały uczestnikom ruchu drogowego w każdej sytuacji i w pełnym zakresie podczas wykonywania swoich ustawowych zadań.
Projekt precyzuje też, iż żandarmi będą mogli podejmować określone czynności wobec każdego uczestnika wypadku drogowego z udziałem pojazdu Sił Zbrojnych RP – niezależnie od tego, czy jest on sprawcą, czy poszkodowanym. „Chodzi m.in. o udzielenie pomocy poszkodowanym, czasową zmianę organizacji ruchu, zabezpieczenie śladów, a także czynności kontrolne wobec uczestników takiego zdarzenia: sprawdzenie dokumentów, posiadanych uprawnień czy ich zatrzymanie” – tłumaczą przedstawiciele MON.
Dla żołnierzy ŻW istotną propozycją jest wprowadzenie do ustawy tzw. kontratypu wyłączającego odpowiedzialność karną za działania dotyczące m.in. kontrolowanego zakupu czy przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej. Takie rozwiązanie ma chronić żołnierzy ŻW przed zarzutem przestępstwa tworzenia fałszywych dowodów.
Jak podkreślają autorzy projektu, wprowadzenie zmian w ustawie nie będzie generować dodatkowych kosztów dla budżetu MON-u, nie wymaga też zwiększenia liczby służących w formacji żołnierzy. Plany zakładają, iż projekt zostanie przyjęty przez Radę Ministrów w pierwszym kwartale 2026 roku.
Żandarmeria Wojskowa pełni funkcję wojskowej policji i organu ochrony bezpieczeństwa oraz porządku publicznego w wojsku. Do jej głównych zadań należy zapewnienie dyscypliny wojskowej, ochrona mienia wojskowego, zwalczanie przestępczości, a także działania profilaktyczne i wsparcie innych służb. Działa na podstawie ustawy z 24 sierpnia 2001 roku o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych.
