Rosyjska inwazja na Ukrainę stała się katalizatorem głębokich zmian w podejściu Polski do bezpieczeństwa ludności cywilnej. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB) intensywnie pracuje nad stworzeniem kompleksowych planów ewakuacyjnych, które w sytuacji kryzysowej pozwoliłyby na sprawne przemieszczenie milionów obywateli. Jak poinformował dyrektor RCB Zbigniew Muszyński w rozmowie z portalem InfoSecurity24, działania te są bezpośrednią konsekwencją lekcji wyciągniętych z dramatycznych wydarzeń za naszą wschodnią granicą.
Fot. Obraz zaprojektowany przez Warszawa w Pigułce wygenerowany w DALL·E 3.
Nowe plany ewakuacji ludności powstają w ścisłej współpracy z wojskiem, co stanowi przełom w dotychczasowym podejściu do zarządzania kryzysowego w Polsce. „Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej daje nam zadanie, które polega na tym, iż mamy przygotować wytyczne dla wojewodów w zakresie planów ewakuacji i mamy to zrobić razem ze Sztabem Generalnym Wojska Polskiego” – wyjaśnił dyrektor Muszyński, podkreślając bezprecedensowy charakter tej współpracy między administracją cywilną a wojskową.
Prace nad planami ewakuacyjnymi mają charakter wielopłaszczyznowy i są prowadzone z uwzględnieniem współczesnych realiów i zagrożeń. Szczególnie istotna okazuje się analiza doświadczeń ukraińskich, gdzie w ciągu pierwszych tygodni wojny miliony ludzi musiały opuścić swoje domy, szukając schronienia w bezpieczniejszych regionach kraju lub poza jego granicami. „Musimy wyciągać wnioski z tego, co się działo w Ukrainie i dostosować te plany do współczesnej rzeczywistości” – podkreślił szef RCB, wskazując na praktyczny wymiar prowadzonych prac.
Nowe podejście do planowania ewakuacji wynika bezpośrednio z ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, która weszła w życie w styczniu 2025 roku. Ten kompleksowy akt prawny nakłada na RCB obowiązek opracowania krajowego planu ewakuacji oraz koordynowania działań wojewodów w zakresie sporządzania lokalnych planów ewakuacyjnych. Wcześniej w polskim systemie prawnym brakowało jednoznacznych wytycznych w tej kwestii, co mogło prowadzić do chaosu organizacyjnego w przypadku realnego zagrożenia.
Zbigniew Muszyński zwrócił szczególną uwagę na konieczność koordynacji planów ewakuacyjnych na różnych szczeblach administracyjnych. „My oprócz tego później musimy sporządzić plan krajowy ewakuacyjny. Musimy pamiętać o punktach styku między województwami oraz między Polską a krajami sąsiednimi” – podkreślił, wskazując na potrzebę spójnego podejścia obejmującego zarówno przemieszczenia wewnątrz kraju, jak i ewentualną ewakuację transgraniczną.
Ta ostatnia kwestia nabiera szczególnego znaczenia w kontekście doświadczeń z początku wojny w Ukrainie, gdy Polska przyjęła w krótkim czasie ponad dwa miliony uchodźców. Nowe plany mają uwzględniać również scenariusz odwrotny – potencjalną potrzebę ewakuacji polskich obywateli do państw sąsiednich w sytuacji poważnego zagrożenia. Wymaga to nawiązania ścisłej współpracy międzynarodowej oraz uzgodnienia procedur z sąsiadującymi państwami.
Kluczowym elementem nowych planów będzie zapewnienie odpowiedniej infrastruktury transportowej. Jak zaznaczył Maciej Kierwiński, ówczesny szef MSWiA, podczas prac nad ustawą: „Państwo musi być w stanie przetransportować zagrożoną ludność cywilną w określone i zdefiniowane miejsca”. Oznacza to konieczność przygotowania nie tylko środków transportu, ale również wyznaczenia tras ewakuacyjnych, punktów zbornych, miejsc tymczasowego zakwaterowania oraz zapewnienia niezbędnych zasobów logistycznych.
Opracowanie skutecznego planu ewakuacji wymaga uwzględnienia wielu czynników, w tym geograficznych, demograficznych i infrastrukturalnych uwarunkowań poszczególnych regionów Polski. Inne wyzwania stają przed gęsto zaludnionymi obszarami miejskimi, a inne przed terenami wiejskimi. Zróżnicowane muszą być również podejścia do ewakuacji w zależności od rodzaju zagrożenia – inaczej będzie przebiegać ewakuacja w przypadku powodzi, a inaczej w sytuacji zagrożenia militarnego.
Warto zauważyć, iż plany ewakuacyjne są jedynie częścią szerszego systemu ochrony ludności i obrony cywilnej, który wprowadza styczniowa ustawa. Oprócz kwestii związanych z ewakuacją, reguluje ona również zagadnienia dotyczące systemów ostrzegania i alarmowania, infrastruktury schronów, budowania społecznej odporności, tworzenia zasobów i struktur ochrony ludności oraz funkcjonowania obrony cywilnej w czasie wojny. Ta kompleksowość podejścia świadczy o systemowym charakterze wprowadzanych zmian.
Przeprowadzenie ewakuacji na dużą skalę stanowi ogromne wyzwanie logistyczne. Doświadczenia ostatnich lat pokazują, iż choćby w najbardziej rozwiniętych krajach masowe przemieszczenia ludności mogą prowadzić do paraliżu systemów transportowych, problemów z zakwaterowaniem ewakuowanych osób czy trudności w dostarczaniu podstawowych produktów i usług. Dlatego też nowe plany muszą uwzględniać nie tylko sam proces przemieszczania ludności, ale również zapewnienie jej odpowiednich warunków bytowych w miejscach docelowych.
Istotnym aspektem planowania ewakuacji jest również komunikacja z obywatelami. Skuteczny plan musi zawierać jasne procedury informowania ludności o zagrożeniu, trasach i środkach ewakuacji oraz miejscach docelowych. W tym kontekście kluczową rolę odgrywają nowoczesne technologie, w tym Alert RCB – system umożliwiający masowe wysyłanie wiadomości SMS do osób przebywających na zagrożonym terenie. Jego skuteczność została potwierdzona w wielu sytuacjach kryzysowych, jednak doświadczenia ukraińskie pokazują, iż w przypadku konfliktu zbrojnego konieczne może być wykorzystanie również tradycyjnych kanałów komunikacji, gdy infrastruktura telekomunikacyjna zostaje uszkodzona.
Przygotowanie planów ewakuacyjnych wymaga również uwzględnienia specyficznych potrzeb różnych grup społecznych, w tym osób starszych, z niepełnosprawnościami czy dzieci bez opieki. Doświadczenia z Ukrainy pokazują, iż te grupy są szczególnie narażone podczas sytuacji kryzysowych i wymagają dodatkowego wsparcia. Nowe plany powinny zawierać dedykowane procedury oraz zasoby przeznaczone dla tych osób.
Kolejnym wyzwaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa podczas procesu ewakuacji. W sytuacji konfliktu zbrojnego trasy ewakuacyjne mogą stać się celem ataków, co wymaga ścisłej współpracy z siłami zbrojnymi w celu zapewnienia ochrony przemieszczającej się ludności. Ukraińskie doświadczenia, w tym ataki na konwoje ewakuacyjne, stanowią bolesną lekcję, którą polskie służby muszą uwzględnić w swoich planach.
Proces tworzenia planów ewakuacyjnych wymaga również szerokiej współpracy międzyresortowej. Oprócz RCB i Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, w prace zaangażowane są również Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwo Infrastruktury, Ministerstwo Zdrowia oraz wiele innych instytucji. Tylko takie wieloaspektowe podejście pozwoli na stworzenie skutecznego systemu reagowania na sytuacje kryzysowe.
Warto podkreślić, iż nowe plany ewakuacyjne nie są tworzone wyłącznie z myślą o scenariuszu militarnym. Ich celem jest przygotowanie państwa na różnorodne zagrożenia, w tym klęski żywiołowe, awarie przemysłowe czy ataki terrorystyczne. Niemniej jednak, konflikt w Ukrainie uświadomił decydentom, iż scenariusz wojenny nie może być traktowany jako czysto teoretyczny i wymaga szczególnej uwagi.
Obecne działania RCB wpisują się w szerszy kontekst wzmacniania odporności państwa na różnorodne zagrożenia. Po latach relatywnego spokoju i przekonania o trwałości porządku międzynarodowego, Europa stanęła przed nowymi wyzwaniami bezpieczeństwa. Polska, ze względu na swoje położenie geopolityczne, musi być szczególnie dobrze przygotowana na różne scenariusze, w tym te najbardziej pesymistyczne.
Zbigniew Muszyński podkreśla praktyczny wymiar prowadzonych prac. Ich celem nie jest stworzenie teoretycznych modeli, które pozostaną na papierze, ale opracowanie realnych, wykonalnych planów, które w sytuacji kryzysowej można będzie skutecznie wdrożyć. Wymaga to zarówno dogłębnej analizy dostępnych zasobów, jak i realistycznej oceny możliwych zagrożeń.
Ostatecznie, skuteczność nowych planów ewakuacyjnych będzie zależeć nie tylko od ich merytorycznej zawartości, ale również od przygotowania społeczeństwa. choćby najlepszy plan może okazać się nieskuteczny, jeżeli obywatele nie będą wiedzieli, jak postępować w sytuacji kryzysowej. Dlatego też równolegle do prac nad planami ewakuacyjnymi, konieczne jest prowadzenie szeroko zakrojonych działań edukacyjnych i informacyjnych, zwiększających świadomość społeczną w zakresie zachowania w sytuacjach zagrożenia.
Doświadczenia Ukrainy pokazują również, jak kluczową rolę w sytuacjach kryzysowych odgrywa społeczeństwo obywatelskie. W pierwszych dniach i tygodniach wojny, to właśnie organizacje pozarządowe, wolontariusze i zwykli obywatele stanowili główne wsparcie dla osób uciekających przed konfliktem. Dlatego też nowe plany ewakuacyjne powinny uwzględniać potencjał społeczeństwa obywatelskiego i zakładać ścisłą współpracę administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi.
Plany ewakuacyjne opracowywane przez RCB we współpracy ze Sztabem Generalnym Wojska Polskiego stanowią istotny krok w kierunku zwiększenia bezpieczeństwa obywateli. Jednakże, jak pokazują doświadczenia ostatnich lat, choćby najlepsze plany mogą okazać się niewystarczające w obliczu nieprzewidzianych okoliczności. Dlatego też najważniejsze znaczenie ma elastyczność i zdolność do szybkiej adaptacji w zmieniającej się rzeczywistości. Tylko takie podejście pozwoli na skuteczne reagowanie na współczesne zagrożenia, które często wymykają się przewidywaniom i modelom.
źródło: InfoSecurity24/gazeta.pl
