Nie czekaj do ostatniej chwili. Gotówka może stać się ratunkiem

Europejskie instytucje finansowe przekazują swoim klientom komunikat, który jeszcze niedawno wydawałby się całkowicie absurdalny. Największe banki kontynentu oficjalnie rekomendują obywatelom systematyczne odkładanie fizycznych pieniędzy w prywatnych mieszkaniach jako strategię obrony przed nadchodzącą falą cyberataków wymierzonych w serce europejskiej gospodarki. Ta dramatyczna zmiana stanowiska sektora bankowego oznacza definitywne odejście od wieloletniej kampanii promującej całkowite przejście na płatności elektroniczne i cyfryzację wszystkich transakcji finansowych.

Fot. Warszawa w Pigułce

Precedensowy charakter tej sytuacji polega na tym, iż po raz pierwszy w historii nowoczesnej bankowości same instytucje finansowe zachęcają swoich klientów do wycofywania się z ich własnych usług cyfrowych. Holenderscy analitycy finansowi precyzyjnie wyliczyli, iż każde europejskie gospodarstwo domowe powinno utrzymywać w gotówce rezerwę wartą od dwustu do pięciuset euro, co w polskich warunkach ekonomicznych przekłada się na kwotę oscylującą wokół tysiąca złotych. Ta suma ma zapewnić podstawowe funkcjonowanie rodziny przez okres około tygodnia w scenariuszu, gdy wszystkie systemy płatności elektronicznej przestaną działać.

Motywacją stojącą za tym radykalnym zwrotem w polityce bankowej są coraz bardziej niepokojące prognozy dotyczące bezpieczeństwa cybernetycznego na nadchodzące miesiące roku 2025. Zespoły analityczne specjalizujące się w monitorowaniu zagrożeń cyfrowych alarmują o dramatycznym wzroście aktywności grup hakerskich powiązanych z zagranicznymi służbami wywiadowczymi, które koncentrują swoje wysiłki na destabilizacji europejskiej infrastruktury finansowej. Te ataki charakteryzują się niespotykaną dotąd kompleksowością i wykorzystują najnowsze osiągnięcia w dziedzinie sztucznej inteligencji oraz kwantowych metod szyfrowania.

Przedstawiciele sektora bankowego w całej Europie przyznają z niezwykłą otwartością, iż mimo miliardowych inwestycji w cyberbezpieczeństwo, ich systemy pozostają podatne na ataki przeprowadzane przez najbardziej zaawansowane grupy przestępcze. Skuteczny cybernapad na infrastrukturę finansową może doprowadzić do całkowitego sparaliżowania codziennego życia milionów obywateli, którzy w ciągu ostatnich dekad przyzwyczaili się do korzystania wyłącznie z elektronicznych metod płatności. Scenariusz taki oznaczałby niemożność przeprowadzania jakichkolwiek transakcji bankowych, brak dostępu do środków zgromadzonych na kontach, niefunkcjonujące bankomaty oraz całkowity paraliż systemu płatności kartami.

Publiczne ujawnienie przez banki tej fundamentalnej słabości ich systemów wywołało szerokie spektrum reakcji wśród klientów oraz obserwatorów rynku finansowego. Część komentatorów docenia szczerość instytucji finansowych i traktuje te ostrzeżenia jako przejaw odpowiedzialnego zarządzania ryzykiem oraz autentycznej troski o dobro klientów. Inna grupa ekspertów wyraża jednak poważne obawy, iż takie komunikaty mogą wywołać niepotrzebną histerię społeczną prowadzącą do masowego wycofywania depozytów z banków, co samo w sobie mogłoby doprowadzić do destabilizacji systemu finansowego choćby bez udziału zewnętrznych atakujących.

Specjaliści uspokajają, iż zalecana przez banki rezerwa gotówkowa nie ma na celu tworzenia prywatnych skarbców czy powrotu do czasów, gdy ludzie przechowywali wszystkie swoje oszczędności w domu. Chodzi raczej o pragmatyczne przygotowanie się na sytuację tymczasowych zakłóceń w funkcjonowaniu systemów elektronicznych, która może trwać od kilku godzin do kilku dni. Kwota tysiąca złotych została wyliczona jako minimum potrzebne do pokrycia najważniejszych wydatków życiowych średniej polskiej rodziny przez okres około tygodnia.

Dla gospodarstw domowych o wyższych dochodach lub składających się z większej liczby osób, eksperci sugerują proporcjonalne zwiększenie tej rezerwy. Kluczowym elementem jest dostosowanie wielkości gotówkowej poduszki bezpieczeństwa do indywidualnych potrzeb, stylu życia oraz specyficznych wydatków każdej rodziny. Osoby starsze, które mogą mieć większe problemy z przystosowaniem się do alternatywnych form płatności w czasie kryzysu, powinny rozważyć utrzymywanie nieco wyższej rezerwy gotówkowej.

Dane dotyczące cyberbezpieczeństwa sektora finansowego w Europie przedstawiają się dramatycznie. Statystyki zebrane przez specjalistyczne agencje monitorujące bezpieczeństwo cyfrowe wskazują, iż w pierwszych trzech miesiącach 2025 roku liczba zarejestrowanych prób ataków na europejskie instytucje finansowe wzrosła trzykrotnie w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego. Co więcej, te ataki wykazują coraz większy poziom wyrafinowania technicznego i zdają się być koordynowane przez dobrze zorganizowane i finansowane grupy działające prawdopodobnie na zlecenie państwowych agencji wywiadowczych.

Najbardziej niepokojące jest to, iż współczesne cyberataki na sektor bankowy nie ograniczają się już do prostych prób kradzieży danych czy pieniędzy. Coraz częściej ich celem jest sparaliżowanie lub całkowite zniszczenie infrastruktury informatycznej, co może spowodować długotrwałe zakłócenia w funkcjonowaniu całej gospodarki. Atakujący wykorzystują zaawansowane techniki, w tym sztuczną inteligencję zdolną do automatycznego przełamywania kolejnych warstw zabezpieczeń oraz metody kwantowego hakowania, które mogą teoretycznie złamać choćby najnowsze systemy szyfrowania.

Europa ma już za sobą kilka poważnych incydentów, które pokazują realność zagrożenia cyberatakami na infrastrukturę finansową. Szczególnie dramatycznym przykładem była sytuacja w Estonii w 2022 roku, gdzie masowy atak typu DDoS wymierzony w największe banki kraju spowodował niemal dwudniowy paraliż wszystkich elektronicznych usług finansowych. Obywatele nie mogli przez ten czas korzystać z bankowości internetowej, wypłacać gotówki z bankomatów ani realizować płatności kartami, co doprowadziło do chaosu w handlu detalicznym i poważnych trudności w codziennym funkcjonowaniu społeczeństwa.

Instytucje finansowe podkreślają, iż posiadanie rezerwy gotówkowej stanowi tylko jeden element szerszej strategii przygotowania się na potencjalne cyberataki. Równie istotne jest regularne aktualizowanie wszystkich haseł dostępu do kont bankowych, konsekwentne stosowanie dwuetapowego uwierzytelniania oraz zachowanie szczególnej ostrożności wobec wszelkich podejrzanych wiadomości email czy SMS-ów, które mogą być częścią kampanii phishingowych mających na celu kradzież danych uwierzytelniających.

Niektóre banki idą jeszcze dalej w przygotowaniach do potencjalnego kryzysu cybernetycznego, opracowując alternatywne, całkowicie oddzielne systemy komunikacji z klientami, które mogłyby funkcjonować choćby w przypadku całkowitego załamania głównej infrastruktury informatycznej. Te awaryjne kanały kontaktu mają umożliwić podstawową obsługę klientów oraz informowanie ich o stanie systemów bankowych podczas potencjalnego ataku.

Europejski Bank Centralny wraz z krajowymi organami nadzoru finansowego intensywnie współpracują nad stworzeniem zunifikowanych protokołów reagowania na cyberataki oraz koordynacją działań mających na celu minimalizowanie skutków potencjalnych incydentów. Opracowywane są szczegółowe plany awaryjne, które mają zapewnić możliwie szybkie przywrócenie podstawowych funkcji systemu finansowego po ewentualnym ataku, a także procedury komunikacji z obywatelami i mediami w czasie kryzysu.

Bankowcy zwracają szczególną uwagę na to, iż ich zalecenia dotyczące gromadzenia gotówki nie oznaczają sugestii całkowitego wycofywania środków z systemu bankowego. Nadmierna reakcja klientów mogłaby bowiem doprowadzić do zjawiska samospełniającej się przepowiedni, w której masowe wypłaty gotówki spowodowałyby problemy z płynnością banków jeszcze przed wystąpieniem rzeczywistego cyberataku. Taki scenariusz mógłby być równie destrukcyjny dla stabilności finansowej jak sam atak hakerski.

Analitycy rynku finansowego konsekwentnie podkreślają, iż pomimo rosnących zagrożeń cybernetycznych, europejski system bankowy przez cały czas należy do najbezpieczniejszych i najlepiej zabezpieczonych na świecie. Inwestycje w cyberbezpieczeństwo systematycznie rosną, a instytucje finansowe zatrudniają najlepszych dostępnych specjalistów w dziedzinie bezpieczeństwa informatycznego. Niemniej jednak doświadczenia ostatnich lat jasno pokazują, iż choćby najbardziej zaawansowane i kosztowne systemy ochrony mogą zostać przełamane przez wystarczająco zdeterminowanych i dobrze wyposażonych atakujących.

W tej sytuacji przygotowanie prywatnej rezerwy gotówkowej przestaje być przejawem nadmiernej ostrożności, a staje się elementem racjonalnego i odpowiedzialnego podejścia do zarządzania osobistymi finansami. Eksperci jednoznacznie podkreślają, iż nie ma mowy o powrocie do epoki przechowywania wszystkich oszczędności w gotówce, ale o mądre zabezpieczenie się na wypadek krótkotrwałych, ale potencjalnie bardzo uciążliwych zakłóceń w dostępie do nowoczesnych usług bankowych.

Całość tej sytuacji pokazuje także, jak bardzo współczesne społeczeństwo stało się zależne od sprawnie funkcjonującej infrastruktury cyfrowej. Perspektywa choćby tymczasowego braku dostępu do elektronicznych systemów płatności ujawnia kruchość naszego sposobu życia i zmusza do przemyślenia na nowo relacji między wygodą nowoczesnych technologii a bezpieczeństwem finansowym. Rekomendacje banków dotyczące gromadzenia gotówki mogą być początkiem szerszej dyskusji o potrzebie większej samowystarczalności i odporności obywateli na różnego rodzaju zakłócenia technologiczne.