W 2025 roku końca dobiega druga kadencja prezydenta Andrzeja Dudy. Uruchomienie Inicjatywy Trójmorza będzie prawdopodobnie uznane za jego największe osiągnięcie w polityce międzynarodowej. Niniejszy komentarz ocenia w jakiej sytuacji znajduje się ten projekt. Zawartość tekstu podzieliłem na trzy części: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość.
PRZESZŁOŚĆ
Główne polskie idee geopolityczne ostatnich dekad obejmowały koncepcje lewicowe (przełamywanie peryferyjności), liberalne (modernizacja, dołączenie do grona liderów UE), jak i prawicowe (uzyskanie pozycji lidera w regionie). Zarys koncepcji Trójmorza, który powstał w latach 2014-2016 łączył wszystkie te kierunki refleksji, ponieważ ogólnym celem polskiej polityki zagranicznej jest budowanie relatywnej siły państwa w Europie, a niezbędnymi składowymi tego procesu są np. posiadanie nowoczesnej gospodarki, infrastruktury, armii i dyplomacji.
Tło intelektualne dla projektu Inicjatywy Trójmorza stanowiły raporty Atlantic Council (propozycje rozbudowy infrastruktury w Europie Środkowo-Wschodniej)[i] i prace takich autorów jak Parag Khanna (pojęcia konektywności i przepływów strategicznych)[ii]. Recepcja tych koncepcji w Polsce padła na podatny grunt. W pierwszej dekadzie obecności w UE (2004-2014) Polska znacząco przyspieszyła rozbudowę infrastruktury drogowej, kolejowej i energetycznej[iii]. Podobne procesy obserwowano również w innych krajach regionu. Po kilkunastu latach pojawił się potencjał dla większej autonomii Warszawy w polityce europejskiej oraz powiązania interesów wschodnich państw UE wokół wspólnych projektów infrastrukturalnych.
Zapóźnienie infrastrukturalne wynika z historycznej odmienności losów naszego regionu od Europy zachodniej (najazdy, wojny, upadek państw, imperia, komunizm) i przez lata było opisywane w języku teorii zależności[iv]. Wschód kontynentu był biedniejszy i określany jako peryferia Zachodu[v]. W międzynarodowym podziale pracy oferowaliśmy surowce i produkty gorszej jakości, a naszą główną przewagą konkurencyjną była tania praca. Po 1989 roku pozwoliło to na szybką ekspansję zachodnich firm i stopniowe włączanie regionu do zachodnich sieci produkcji. Integracja europejska wzmocniła polityczny wymiar współpracy, gdy dawne peryferia ZSRR uzyskały możliwość udziału w projekcie Unii Europejskiej na równych prawach w stosunku do zachodnich sąsiadów. W Polsce powróciła debata nad pozycją państwa i regionu w polityce europejskiej[vi]. W latach 2005-2015 pojawiło się na ten temat mnóstwo publikacji i raportów, powstały również nowe czasopisma i towarzystwa geopolityczne[vii].
Pod koniec pierwszej dekady XXI wieku Polska razem ze Szwecją zaproponowały w UE projekt tzw. Partnerstwa Wschodniego[viii]. Była to inicjatywa nawiązująca do przedwojennych polskich tradycji geopolitycznych i szeroko komentowana w Europie. Późniejszy o kilka lat projekt Inicjatywy Trójmorza (3SI) okazał się projektem większym, szerszym tematycznie i dużo bardziej wpływowym. O ile Partnerstwo Wschodnie miało wspierać prozachodnie elity kilku państw poradzieckich, o tyle Inicjatywa Trójmorza obejmowała łącznie kilkanaście państw, stanowiących 28% powierzchni UE i wytwarzających PKB o wartości 3,3 bln dolarów USD[ix].
TERAŹNIEJSZOŚĆ
W maju 2017 roku na forum GLOBSEC prezydent Andrzej Duda powiedział, że zdecydował się uczynić Inicjatywę Trójmorza jednym z priorytetów swojej prezydentury[x]. Nowy projekt geopolityczny miał połączyć przeszłość (zapóźnienie), teraźniejszość (współpraca w UE) i przyszłość (silna pozycja regionu w gospodarce światowej). W ciągu niespełna dekady od zainicjowania Inicjatywy Trójmorza powstało kilkanaście forów współpracy, uruchomiono kilkadziesiąt projektów infrastrukturalnych, które opisaliśmy w raporcie INE z grudnia 2023 roku[xi].
Kluczowymi tematami Trójmorza uczyniono (1) rozbudowę infrastruktury transportowej, co ma przyczynić się do zwiększenia mobilności i efektywności transportowej w regionie; (2) wzmocnienie współpracy energetycznej (transformacja energetyczna i uniezależnienie od Rosji); oraz (3) rozwój cyfryzacji i nowych technologii. We wszystkich tych obszarach (poziom infrastruktury, dywersyfikacji energetycznej oraz innowacyjności) był poniżej średniej europejskiej. Jednocześnie rozmiary i zamierzenia projektu trójmorskiego wzbudziły zainteresowanie USA, Komisji Europejskiej, Chin, Niemiec, a ostatnio Japonii. Żaden kraj regionu 3SI w pojedynkę nie mógłby liczyć na oddziaływanie na tak duże podmioty gospodarki światowej. Tymczasem gospodarki regionu rosną, na co zwraca uwagę poniższy wykres.
Wykres 1. Wzrost PKB państw Trójmorza w latach 2016-2024 według Atlantic Council.
Źródło: Atlantic Council, https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/issue-brief/the-three-seas-initiative-stands-at-an-inflection-point/
W okresie 2014-2024 jedne z najwyższych wzrostów PKB per capita na świecie zanotowano w Polsce (44%), Litwie (38%), Węgrzech, Łotwie, Słowenii, Słowacji i Czechach (dane OECD)[xii]. Wedle Eurostatu jakość życia w Europie rośnie najszybciej w Chorwacji, Polsce, Rumunii i Bułgarii[xiii]. Skumulowane PKB państw Trójmorza jest już większe niż Francji, a handel samej tylko Grupy Wyszehradzkiej z Niemcami przewyższa wymianę z Chinami.
W niedawnej analizie w Instytucie Nowej Europy Jędrzej Błaszczak opisał najważniejsze inicjatywy 3SI, takie jak forum biznesu, fundusz inwestycyjny, czy lista 143 projektów infrastrukturalnych[xiv]. Lista jest aktualizowana co roku i obejmuje projekty 13 państw uczestniczących w 3SI, a od szczytu w Wilnie także przez Republikę Mołdawii i Ukrainę. Do tej pory najwięcej projektów zgłosiła Chorwacja (33), Węgry (17), Polska (11) i Łotwa (10). 51% projektów dotyczy transportu, 39% energetyki, a 10% cyfryzacji. Szacunkowy koszt ich realizacji to 111 miliardów euro[xv].
PRZYSZŁOŚĆ
W ciągu ostatniej dekady Polska stała się prawdziwym „silnikiem” regionu Europy Środkowej i Wschodniej, co dostrzegł tygodnik The Economist[xvi]. W 2025 roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy poinformował, iż Polska gospodarka niedługo znajdzie się w gronie 20 największych gospodarek świata[xvii]. W 2026 roku wartość polskiej gospodarki przekroczy 1 bilion dolarów / 4 biliony złotych[xviii]. Jest to historyczne osiągnięcie. Polska wyprzedzi w ten sposób Szwajcarię i zbliży się do Arabii Saudyjskiej i Holandii. Rozmiar polskiej gospodarki będzie już tylko dwa razy mniejszy niż Rosji, a już teraz jest większy od większości państw Europy wschodniej razem wziętych (por. grafika poniżej). Stopniowy upadek gospodarczy Rosji zwiększa pole oddziaływania Polski w Europie wschodniej.
Grafika 1. Wizualizacja rozmiaru polskiej gospodarki w 2024 roku.
Źródło:
Inicjatywa Trójmorza obejmuje kraje, które w ciągu ostatnich 20 lat rozwijały się jako jedne z najszybszych na świecie, co pozwoliło nadrobić dystans do Europy zachodniej, uzyskać wpływy w UE i zbudować sieć współpracy regionalnej, która nigdy wcześniej nie zaistniała. Prognozowany wzrost PKB państw Trójmorza ma wynieść około 35% w ciągu najbliższych 5 lat[xix]. Inwestycje infrastrukturalne wyniosą ponad 1,1 bln euro. Oznacza to więcej projektów infrastrukturalnych i energetycznych[xx]. Spodziewane jest podwojenie udziału inwestycji prywatnych. Po zakończeniu kluczowych projektów w tych obszarach należy spodziewać się wzrostu liczby i wartości projektów dotyczących nowych technologii i innowacji.
W ciągu dekady 3SI stało się dla Polski efektywną platformą współpracy politycznej o zasięgu znacząco większym niż Grupa Wyszehradzka. Praktycznie z każdym z państw regionu Polska posiada dodatni bilans handlowy, choć kraje Trójmorza nie stały się większym partnerem handlowym dla Polski niż Niemcy[xxi]. Region 3SI rośnie i staje się ważnym obszarem gospodarki światowej, który poszukuje nowej specjalizacji przemysłowej. Późniejszy start pozwolił państwom regionu na szybsze przyswojenie nowinek technologicznych i ominięcie kosztownych barier wejścia na rynki wysokich technologii. Sprawą otwartą pozostaje, czy państwa regionu będą potrafiły wykorzystać możliwości, zanim ich wzrost zostanie zahamowany przez ryzyka związane z kulejącą demografią i trudną transformacją energetyczną.
Zaletą Inicjatywy Trójmorza z punktu widzenia geografii rozwoju są inwestycje we wzrost mobilności czynników produkcji, poprawa infrastruktury, poprawa lokalizacji dla biznesu, wspieranie biegunów wzrostu i innych warunków do tworzenia innowacji i wzrostu endogennego. Jak już wspomniałem, trwałe zasypanie luki infrastrukturalnej i zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego spowoduje zmianę priorytetów regionalnych w kierunku rozwoju inteligentnych miast, wspierania innowacji i gospodarki opartej na wiedzy. Powinniśmy być na to przygotowani.
Inicjatywa Trójmorza przez cały czas ma swoje problemy. Należą do nich: depopulacja państw regionu, dysproporcje lokalne, dominacja państwowych inwestycji nad prywatnymi oraz wolna realizacja niektórych projektów[xxii]. Deficyty te również wskazują na rosnące potrzeby w zakresie innowacji, automatyzacji, czy wsparcia biznesu. jeżeli chodzi o geopolityczny wymiar 3SI, format ten przez cały czas nie posiada własnego sekretariatu, co utrudnia stałą komunikację wielostronną i osłabia lobbing regionu wśród kluczowych państw i firm. Co więcej, brak stałej platformy komunikacji osłabia perspektywy współpracy międzyrządowej. 3SI powstała jako format prezydencki i „parasol polityczny” nad rozwojem infrastruktury w Europie Środkowej i Wschodniej, ale po dekadzie rozwoju warto pomyśleć nad wzmocnieniem międzyrządowego wymiaru współpracy. Teraz jest również adekwatny moment, aby rozpocząć debatę nad kierunkami rozwoju 3SI w przyszłości, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki nowych technologii. jeżeli Polska aspiruje do roli lidera regionu, wówczas powinniśmy albo inicjować, albo przynajmniej być obecni we wszystkich kluczowych debatach na temat jego przyszłości.
[i] Completing Europe – From the North-South Corridor to Energy, Transportation, and Telecommunications Union, Atlantic Council, 21.11.2014, https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/report/completing-europe-from-the-north-south-corridor-to-energy-transportation-and-telecommunications-union/; The Road Ahead. CEE Transport and Infrastructure Dynamics, Atlantic Council & PwC, https://www.pwc.pl/pl/pdf/the-road-ahead-raport-pwc-atlantic-council.pdf
[ii] Por. P. Khanna, Konektografia. Mapowanie przyszłości cywilizacji globalnej, Wydawnictwo Nowej Konfederacji, Warszawa 2022.
[iii] Polskie 10 lat w Unii. Raport, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa 2014, https://dziennikurzedowy.msz.gov.pl/pl/p/msz_pl/polityka_zagraniczna/zagraniczna_polityka_ekonomiczna/bilans_czlonkostwa_polski_w_ue/index.html
[iv] M. Piątkowski, Poland’s new golden age : shifting from Europe’s periphery to its center, Policy Research working paper, World Bank Group, Washington 2013, http://documents.worldbank.org/curated/en/285611468107064618
[v] T. Pawłuszko, Europa wielu prędkości i kwestia Europy Wschodniej. Ujęcie centro-peryferyjne,
Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, 2021, (nr 2), s. 259-282.
[vi] Por. na przykład P. Grudziński, Państwo inteligentne. Polska w poszukiwaniu międzynarodowej roli, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008.
[vii] P. Ukielski, Mapa Trójmorza. Przegląd punktów wspólnych i rozbieżności w polityce 12 państw regionu, Raport Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego, no. 3/2016, Kraków 2016; K. Świder, Europa Środkowa jako obszar projektowania geopolitycznego, Studia Europejskie, nr. 2, 2018, s. 11-32; A. Balcer, Polska i Trójmorze po Trumpie: szansa na nowe otwarcie?, Fundacja Batorego, luty 2021.
[viii] Partnerstwo Wschodnie, Rada Europejska, https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eastern-partnership/
[ix] K. Popławski, J. Jakóbowski, Trójmorze jako odpowiedź Europy Środkowej na globalne i unijne wyzwania,
Sprawy Międzynarodowe, 2020, t. 73, no. 2, s. 23-44; K. Popławski, J. Jakóbowski, W kierunku budowy bliższych powiązań. Trójmorze jako obszar gospodarczy, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa, lipiec 2020.
[x]28-29 kwietnia, Szczyt Inicjatywy Trójmorza w Warszawie, https://www.prezydent.pl/aktualnosci/biuro-polityki-miedzynarodowej/aktualnosci/w-kwietniu-w-warszawie-jubileuszowy-szczyt-inicjatywy-trojmorza,97278
[xi] Trójmorze. Budowanie regionu. Raport, T. Pawłuszko, A. Borówka, M. Gebska, J. Wilczek, Instytut Nowej Europy, Warszawa, grudzień 2023. https://ine.org.pl/trojmorze-budowanie-regionu/
[xii] Ranked: Real GDP Per Capita Growth by Country (2014-2024), Visual Capitalist, 7 April 2025, https://www.visualcapitalist.com/real-gdp-per-capita-growth-country-2014-2024/
[xiii] Ranked: Where Living Standards Are Rising in Europe (2014–2024), Visual Capitalist, 8 April 2025, https://www.visualcapitalist.com/ranked-where-living-standards-are-rising-in-europe-2014-2024/
[xiv] J. Błaszczak, Inicjatywa Trójmorza: rola Polski w sercu Europy Środkowej, 11 marca 2025, https://ine.org.pl/inicjatywa-trojmorza-rola-polski-w-centrum-europy-srodkowej/
[xv] 3SI. Wybrane projekty priorytetowe, ISP PAN, https://trojmorze.isppan.waw.pl/news/wybrane-projekty-priorytetowe/
[xvi] How Poland can keep its place at the heart of Europe, The Economist, May 22, 2025, https://www.economist.com/leaders/2025/05/22/how-poland-can-keep-its-place-at-the-heart-of-europe
[xvii] Republic of Poland: 2024 Article IV Consultation-Press Release; Staff Report; and Statement by the Executive Director for the Republic of Poland, International Monetary Fund, January 21, 2025, https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2025/01/17/Republic-of-Poland-2024-Article-IV-Consultation-Press-Release-Staff-Report-and-Statement-by-560997
[xviii] Polska dołącza do grona największych gospodarek świata. Czy ma szansę na awans do G20?, Business Insider, 28 lipca 2025, https://businessinsider.com.pl/gospodarka/polska-dolacza-do-grona-najwiekszych-gospodarek-swiata-czy-ma-szanse-na-awans-do-g20/bjhbj1g
[xix] Perspektywy dla inwestycji infrastrukturalnych w Trójmorzu. Raport specjalny, SpotData, https://raporty.spotdata.pl/trojmorze
[xx] Dekada Inicjatywy Trójmorza to dekada strategicznych projektów – Andrzej Duda, WszystkoCoNajważniejsze.pl. https://wszystkoconajwazniejsze.pl/pepites/dekada-inicjatywy-trojmorza-to-dekada-strategicznych-projektow-andrzej-duda/
[xxi] Sytuacja społeczno-gospodarcza kraju, Handel zagraniczny, Główny Urząd Statystyczny, 23 lipca 2025, https://ssgk.stat.gov.pl/Handel_zagraniczny.html
[xxii] Por. M. Steć, Sześć lat Inicjatywy Trójmorza. Połowiczny sukces i przez cały czas niewykorzystany potencjał, Klub Jagielloński, 7 października 2021, https://klubjagiellonski.pl/2021/10/07/szesc-lat-inicjatywy-trojmorza-polowiczny-sukces-i-nadal-niewykorzystany-potencjal/
