Baza odznaczonych Krzyżem Czynu Bojowego PSZ na Zachodzie

Inauguracja „Bazy odznaczonych Krzyżem Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie” www.krzyzpsz.pl

W dniach obchodów 80. rocznicy wyzwolenia Bolonii przez żołnierzy 2 Korpusu odbywających się w tej chwili we Włoszech Fundacja Znaki Pamięci udostępniła w dniu 23.04.2025 r. wszystkim zainteresowanym tworzoną przez członków i wolontariuszy organizacji od grudnia 2024 r. „Bazę odznaczonych Krzyżem Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie” – www.krzyzpsz.pl. Powstała ona we współpracy z Archiwum Prezydenta RP w Warszawie. Na początek Fundacja udostępniła dane biograficzne pierwszych 500 osób z ponad 18.000 odznaczonych Krzyżem w latach 1989–1999, zawarte każdorazowo we wnioskach kombatantów występujących o nadanie tego odznaczenia o Ich służbie w PSZ – piechocie, marynarce czy lotnictwie. Wśród nich znajdują się także dane biograficzne cudzoziemców uhonorowanych tym polskim odznaczeniem z uwagi na służbę pod dowództwem polskim np. w walkach o Tobruk w czasie II wojny światowej.

Zawarte w Bazie dane biograficzne kombatantów stanowią kolejne, cenne, a zdigitalizowane źródło o losach żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie – tych, którzy powrócili do Kraju, jak i tych, którzy pozostali na emigracji, a po upadku komunizmu mogli być uhonorowani tym odznaczeniem przez III RP. Fundacja Znaki Pamięci będzie regularnie dodawać do Bazy kolejne zdigitalizowane przez zespół dane. Osoby posiadające dodatkowe dane o Odznaczonych np. datę i miejsce śmierci, miejsce pochówku, fotografie proszeni są o kontakt z Fundacją na adres: [email protected].

Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie został ustanowiony ustawą z dnia 17 maja 1989 r z inicjatywy kombatantów, którzy w związku z obchodami 50. rocznicy wybuchu II wojny światowej oraz 45. rocznicy bitew stoczonych przez Polskie Siły Zbrojne na zachodnim froncie wojennym, w marcu 1989 r. wnieśli pod obrady Sejmu PRL, projekt ustawy o ustanowieniu KCzB PSZ na Zachodzie.

9 czerwca 1989 r. Rada Państwa podjęła uchwałę w sprawie szczegółowego trybu przedstawiania wniosków o nadanie Krzyża oraz sposobu jego noszenia, ustalając jednocześnie wzór wniosków.

Organami uprawnionymi do wnioskowania o Krzyż byli MON, MSZ i ZBoWiD. W kolejnych latach z wnioskiem mogły występować także organizacje kombatantów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie powstałe po upadku komunizmu. W przypadku osób zamieszkałych za granicą – z wnioskiem do Ministerstwa Spraw Zagranicznych występowały konsulaty i ambasady RP. Ostateczną decyzję o nadaniu odznaczenia podejmował Prezydent RP.

Odznaczenie nadawano w latach 1989–1999, również pośmiertnie. Wśród osób odznaczonych znaleźli się kombatanci różnych rodzajów sił zbrojnych, w tym piechoty, lotnictwa i marynarki Polskich Sił Zbrojnych, zamieszkali w Polsce i poza jej granicami. Zgodnie z ustawą Krzyżem uhonorowano także, również pośmiertnie, obywateli innych państw, którzy w czasie II wojny światowej walczyli pod dowództwem polskim. Najliczniejszą grupę odznaczonych stanowili Australijczycy, ale otrzymali go m.in. także obywatele czescy, duńscy czy norwescy.

Projektantem odznaki był rzeźbiarz i medalier Edward Gorol (1930–2003), a odznaki i listewki wykonała Mennica Państwowa.

Do dnia 25 września 1989 r. do Kancelarii Prezydenta Mennica Państwowa przekazała 500 pierwszych egzemplarzy elementów.

Ogółem nadano 18 033 Krzyże.

Nadawanie w poszczególnych latach:
Od 19.07.1989 – 41; 1990 – 8753; 1991 – 2141; 1992 – 1700; 1993 – 1018; 1994 – 751; 1995 – 1583; 1996 – 731; 1997 – 264; 1998 – 627; 1999 – 424.

Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie był jedynym powojennym, polskim odznaczeniem państwowym nadawanym za służbę na tzw. „drugim froncie” europejskim u boku wojsk alianckich w latach 1939–1945.

Nadawanie Krzyża zakończono w dniu 8 maja 1999 r. na mocy ustawy z dnia 16 października 1992 r.

Odwiedź Bazę na stronie https://krzyzpsz.pl/.

Źródło: Fundacja Znaki Pamięci, Archiwum Prezydenta RP
Zdjęcie tytułowe: oficjalna grafika opracowana przez Fundację Znaki Pamięci