Na tle obchodów Dnia Europy zapadła przełomowa decyzja — międzynarodowa koalicja państw oficjalnie poparła utworzenie Specjalnego Trybunału ds. Zbrodni Agresji przeciwko Ukrainie.
Europa chce ustanowienia specjalnego Trybunału, dla osądzenia zbrodni, jakich dopuścili się rosyjscy agresorzy w Ukrainie. Nowy organ ma zdecydować o losie odpowiedzialnych za bezprawną napaść Rosji, otwierając drogę do historycznego rozliczenia.
Deklaracja Lwowska: Początek nowej ery sprawiedliwości?
W dniu symbolicznego święta jedności europejskiej, przedstawiciele Komisji Europejskiej, Rady Europy, Ukrainy oraz międzynarodowej koalicji państw zebrali się we Lwowie, by wspólnie zatwierdzić decyzję o powołaniu Specjalnego Trybunału ds. Zbrodni Agresji przeciwko Ukrainie.
Jak głosi przyjęta tego dnia Lwowska Deklaracja, uczestnicy zobowiązali się do szybkiego rozpoczęcia działalności Trybunału oraz zapewnienia mu niezbędnego wsparcia.
Komisarz Michael McGrath, odpowiedzialny za demokrację i praworządność, podkreślił, iż to „ważny moment dla prawa międzynarodowego i przyszłości Ukrainy”. Dodał również, iż Europa nie poprzestaje na deklaracjach, ale „tworzy konkretne narzędzia”, których celem jest ukaranie sprawców nielegalnej wojny agresywnej oraz obrona porządku opartego na prawie.
Jurysdykcja, która sięga najwyżej
Trybunał będzie funkcjonował w ramach Rady Europy i zyska jurysdykcję nad politycznym oraz wojskowym kierownictwem Rosji — osobami, które ponoszą największą odpowiedzialność za zbrodnię agresji wobec Ukrainy. Jego utworzenie opierać się będzie na specjalnej umowie między Ukrainą a Radą Europy.
Nowy organ uzyska dostęp do materiałów dowodowych zgromadzonych przez ukraińskie władze krajowe, które będą mogły przekazywać swoje śledztwa i postępowania do prokuratora Trybunału.
Kluczowe znaczenie będzie miała również kooperacja z Międzynarodowym Centrum Ścigania Zbrodni Agresji (ICPA), działającym przy Eurojust, które od miesięcy gromadzi dane dowodowe w tej sprawie.
Wspólny wysiłek i wieloetapowa praca
Zaledwie 3 tygodnie po rozpoczęciu pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r., przy wsparciu Eurojust powstał zespół wspólnego śledztwa, złożony z Ukrainy, sześciu państw UE, Międzynarodowego Trybunału Karnego i Europolu.
Od tego momentu działania zmierzające do zapewnienia pełnej odpowiedzialności za zbrodnie wojenne i zbrodnię agresji nabrały tempa.
W listopadzie 2022 r. Komisja Europejska zaprezentowała państwom członkowskim różne warianty instytucjonalne, które mogłyby posłużyć do rozliczenia winnych. Kolejnym krokiem było utworzenie tzw. Core Group — grupy roboczej złożonej z partnerów międzynarodowych, która po raz pierwszy zebrała się w styczniu 2023 r. w Pradze.
Czternaste i ostatnie techniczne spotkanie odbyło się w marcu 2025 r. w Strasburgu. To właśnie podczas tych prac opracowano podstawy prawne przyszłego Trybunału oraz zarys statutu, który będzie regulował jego funkcjonowanie.
W lutym 2023 r. uruchomiona została baza danych dotyczących zbrodni międzynarodowych. Przesłano do niej tysiące dokumentów z różnych krajów, co umożliwiło ich zabezpieczenie i analizę.
Natomiast w lipcu 2023 r. rozpoczęło działalność Międzynarodowe Centrum Ścigania Zbrodni Agresji — jednostka wspierająca wspólny zespół śledczy i opracowująca materiały dowodowe, które zostaną przekazane prokuratorowi Trybunału.
Instytucjonalne zabezpieczenie i międzynarodowa legitymacja
Trybunał ma działać w ramach Rady Europy, a jego funkcjonowanie określi statut uzgodniony z Ukrainą. Ponadto tzw. rozszerzone porozumienie częściowe (Enlarged Partial Agreement) ma zapewnić ramy finansowe, administracyjne oraz formalne wsparcie dla nowej instytucji.
Zgodnie z założeniami, skład Trybunału będą tworzyć międzynarodowi sędziowie, a postępowania karne prowadzone będą w oparciu o międzynarodowe prawo i przy zachowaniu najwyższych standardów procesowych. Taka konstrukcja ma zagwarantować nie tylko sprawiedliwość, ale też pełne poszanowanie praw człowieka.
Jak wskazała Ursula von der Leyen, przewodnicząca Komisji Europejskiej, „z każdym krokiem zbliżamy się do sprawiedliwości dla Ukraińców”.
– Stoimy murem za Trybunałem, by pociągnąć do odpowiedzialności tych, którzy popełnili haniebną zbrodnię agresji – stwierdziła Niemka.
Zero tolerancji dla bezkarności
Wiceprzewodnicząca Komisji i wysoka przedstawicielka ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Kaja Kallas zaznaczyła, iż dokumentacja rosyjskiej agresji jest kompletna i nie pozostawia wątpliwości co do złamania Karty Narodów Zjednoczonych. „Nie ma miejsca na bezkarność. Agresja Rosji nie pozostanie bez odpowiedzi” — stwierdziła stanowczo.
To, co wyróżnia Trybunał, to jego skupienie się wyłącznie na zbrodni agresji — najpoważniejszym z międzynarodowych przestępstw, które dotychczas rzadko stawało się przedmiotem skutecznego osądzenia.
Przykład Ukrainy może zatem otworzyć nowy rozdział w historii prawa międzynarodowego — epokę, w której odpowiedzialność za rozpętanie wojny nie będzie już jedynie politycznym postulatem, ale realną konsekwencją prawną.
Europa staje po stronie ofiar
Decyzja podjęta we Lwowie nie jest tylko gestem symbolicznej solidarności. To wyraz głębokiego zaangażowania Europy w walkę o sprawiedliwość, rządy prawa i międzynarodowy porządek oparty na normach.
Jak podkreślił komisarz McGrath, powołanie Trybunału to nie tylko reakcja na przeszłość, ale też inwestycja w przyszłość, w której agresja i samowola nie będą tolerowane.
Europa pokazuje, iż nie tylko pamięta o Ukrainie, ale jest gotowa działać. Nowy Trybunał, którego przygotowania właśnie dobiegły końca, może stać się przełomem w globalnym systemie odpowiedzialności — i dowodem, iż dla sprawców agresji nie ma już bezpiecznych miejsc.
